Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów może mieć bardzo ważne znaczenie w procesie leczenia tej jednostki chorobowej. Już sam wzrost masy ciała u pacjenta może powodować zaostrzenie dolegliwości bólowych. W tym artykule przeczytasz jakie założenia powinna spełniać dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Poniżej znajdziesz spis treści, dzięki któremu możesz prześledzić jaka jest wartość merytoryczna zawarta w tym wpisie. Z pewnością w tekście znajdziesz również wiele informacji na temat tego, jak można poprawić swoją dietę. Każda zmiana, nawet najmniejsza będzie ważna w próbie zmniejszania objawów bólowych w chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Choroba Zwyrodnieniowa Stawów-przyczyny i umiejscowienie

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest chorobą degeneracyjną, polegającą na stopniowym uszkadzaniu chrząstki stawowej. Może ona dotyczyć jednego lub więcej stawów. Najczęściej dotyka stawy biodrowe i kolanowe [1]. Dokładne przyczyny tej choroby nie są znane. Jednak wyodrębniono czynniki, które znacząco wpływają na ryzyko zachorowania. Są to: wiek, płeć, nadmierna masa ciała, czynniki genetyczne, urazy i przeciążenia [2]. Najczęściej ta jednostka chorobowa dotyka stawy: kolanowe, biodrowe, stawy rąk (międzypaliczowe bliższe i dalsze, a także podstawa kciuka). Rzadziej dotknięte tą chorobą mogą być nawet stawy odcinków kręgosłupa: szyjnego i lędźwiowego [2].

Choroba zwyrodnieniowa stawów-objawy

Główne objawy choroby zwyrodnieniowej stawów to: ból, ograniczona ruchomość oraz sztywność stawu dotkniętego procesem degeneracyjnym. Objawy są nasilone zwłaszcza w godzinach porannych [1, 2]. Choroba ta najczęściej ujawnia się w wieku 40-60 lat [3]. Szacuje się, że pacjenci z chorobą zwyrodnieniową żyją z objawami nawet około 26,1 lat [4]. Niestety efektywne leczenie może być utrudnione poprzez niską wiedzę pacjentów na temat wpływu na własne zdrowie. Jednocześnie problem może stanowić również występowanie barier, które utrudniają zmianę stylu życia [4]. Dodatkowo problemem jest również niski poziom edukacji zdrowotnej w społeczeństwie. Sprawia to, że wiele osób nie wie chociażby jaka dieta chorobie zwyrodnieniowej stawów jest zalecana.

Choroba zwyrodnieniowa stawów-epidemiologia

Światowa Organizacja Zdrowia zalicza chorobę zwyrodnieniową stawów do 10 głównych problemów zdrowotnych na świecie [1]. Jest ona najczęściej występującą na świecie chorobą stawów i główną przyczyną występowania niepełnosprawności [5, 6]. Coraz częstsze występowanie tej jednostki chorobowej jest powiązane z wydłużeniem czasu trwania życia ludzkiego. Ważne znaczenie przypisuje się także występowaniu epidemii nadwagi i otyłości [7]. Należy podkreślić, że nadwaga i otyłość szczególnie zwiększają ryzyko występowania choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego [6]. W Polsce tymczasem wzajemnie nakładają się dwa zjawiska, które znacząco wpłyną na zwiększenie występowania choroby zwyrodnieniowej stawów w populacji. Są to: starzenie się społeczeństwa i wzrost ilości osób z nadwagą i otyłością [2].

Choroba zwyrodnieniowa stawów-częstość występowania

Badania naukowe wskazują, że występowanie choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego jest podobne u kobiet i u mężczyzn. Z kolei występowanie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego częściej występuje wśród kobiet. Warto zaznaczyć, że dość duży odsetek pacjentów ma zarówno chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych i biodrowych [6]. W dużym badaniu, gdzie udział wzięło 16 222 uczestników, którzy mieli powyżej 55 lat, wykazano, że problem występowania choroby zwyrodnieniowej dotyczył więcej niż jednego stawu [6].

Choroba zwyrodnieniowa stawów a jakość życia

Ze względu na powszechne występowanie i drogie leczenie choroba ta stanowi poważne obciążenie ekonomiczne dla ochrony zdrowia [7]. Chroniczny ból i postępująca niepełnosprawność mogą prowadzić do społecznej izolacji, depresji, pogorszenia statusu materialnego rodziny [7]. Wszystkie te czynniki w znaczącym stopniu mogą wpłynąć na jakość życia tych pacjentów [8]. Chroniczny ból może przyczynić się do obniżenia nastroju i kolejno do występowania depresji [8]. Niestety obecnie nie ma jednej terapii, która doprowadziłaby do wyleczenia tej jednostki chorobowej. Dostępne metody terapeutyczne skupione są wokół zapobiegania progresji występujących objawów [5].

Choroba zwyrodnieniowa stawów, leczenie

Chorobę zwyrodnieniową traktuje się jako chorobę czterech tkanek: chrząstki, kości, torebki stawowej i aparatu przystawkowego (więzadła, ścięgna, mięśnie) [3, 9]. Leczenie tej jednostki chorobowej jest złożone i obejmuje: leczenie farmakologiczne (wykorzystywane są najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, opioidy), leczenie operacyjne, leczenie rehabilitacyjne. Natomiast w nowoczesnym piśmiennictwie medycznym coraz więcej znajduje się informacji na temat istotności stosowania odpowiedniej diety chorobie zwyrodnieniowej stawów. Obecnie najważniejszym aspektem diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów jest jej działanie przeciwzapalne [1]. Leczenie zachowawcze niefarmakologiczne polegające na zmniejszeniu masy ciała, fizjoterapii, odpowiednim obuwiu i zaopatrzeniu ortopedycznym. Może ono pozwolić na ograniczenie stosowania leków przeciwbólowych [3].

Choroba zwyrodnieniowa stawów, rehabilitacja

W wytycznych leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów podkreśla się znaczenie motywacji pacjenta w dbaniu o własne zdrowie. Dodatkowo podkreśla się również znaczenie edukacji na temat konieczności wykonywania ćwiczeń. Ich celem jest wzmacnianie mięśni (zwłaszcza mięśnia czworogłowego uda, mięśni obręczy biodrowej). Ważne są również ćwiczenia rozciągające, ćwiczenia aerobowe, takie jak pływanie, Nordic Walking. W związku z tym, że u każdej osoby ta jednostka chorobowa może przebiegać nieco inaczej, ważne jest zasięgnięcie porady wykwalifikowanego fizjoterapeuty przed rozpoczęciem bardziej zaawansowanej aktywności fizycznej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów jako choroba metaboliczna

Najnowsze dane naukowe wykazują, że chorobę zwyrodnieniową stawów należy traktować szerzej, niż jako schorzenie wynikające z procesu starzenia się [1]. Obecnie środowiska naukowe przyjmują, że chorobę zwyrodnieniową stawów należy rozpatrywać w aspekcie choroby metabolicznej powiązanej z oddziaływaniem mediatorów humoralnych. Wpływają one na inicjację i progresję procesu chorobowego [1, 5]. Od kiedy opisano rolę stanu zapalnego w patogenezie choroby zwyrodnieniowej stawów, otworzyły się nowe drogi leczenia oparte o uwzględnienie działania przeciwzapalnego [5].

Nadwaga i otyłość a choroba zwyrodnieniowa stawów

W 2012 roku American College of Reumatology w swoich wytycznych leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów podkreśliło istotność stosowania leczenia niefarmakologicznego. Polega ono na edukacji pacjenta i jego rodziny na temat roli nadmiernej masy ciała w postępowaniu tej jednostki chorobowej. Dokument również podkreśla znaczenie edukacji o znaczeniu rehabilitacji u tej grupy pacjentów [1].

Otyłość i stan zapalny

Otyłość definiowana jest jako nadmiar tkanki tłuszczowej w ciele. Z kolei tkanka tłuszczowa powoduje w organizmie pacjenta chroniczny stan zapalny. Przebiega on z nadprodukcją cytokin prozapalnych takich jak: np. interleukina 1, interleukina 6, czynnik martwicy nowotworu i wielu innych. Cytokiny te wedle najnowszych doniesień naukowych mogą odgrywać istotną rolę w patogenezie tego schorzenia [1].

Adipokiny tkanki tłuszczowej

Cytokiny wytwarzane przez tkankę tłuszczową są nazywane adipokinami. Mogą one wywierać wpływ na tkanki stawu: chrząstkę, błonę maziową kości [1]. Najbardziej znaną adipokiną tkanki tłuszczowej jest leptyna. Leptyna jest znana przede wszystkim jako cząsteczka sygnałowa działająca na podwzgórze mająca na celu regulację gospodarki energetycznej organizmu [1]. Wykazano również, że może ona aktywować ekspresję czynników wzrostu oraz produkcję macierzy zewnątrzkomórkowej w chrząstkach i może wpływać na regulację produkcji interleukiny-1 i metaloproteinaz. Biorą one z kolei udział w procesie apoptozy chondrocytów [1]. Dotychczasowe badania wykazały, że redukcja masy ciała może przynieść korzystny efekt w obniżeniu stężenia krążącej leptyny [1].

Nadmierna masa ciała a rozwój choroby zwyrodnieniowej stawów

Nadwaga i otyłość występująca coraz częściej wśród polskich pacjentów sprzyja rozwojowi choroby zwyrodnieniowej nie tylko w obrębie stawów skokowych, biodrowych czy kolanowych, które są obciążone nadmierną masą ciała. Dowiedziono również, że stan zapalny może pojawić się także w obrębie stawów rąk [1, 10]. W odniesieniu do tej choroby bardzo ważne są badania nad samą białą tkanką tłuszczową i produkowanymi przez nią adipokinami. W rzeczywistości to ta właśnie sieć zależności między nimi w generowaniu procesu zapalnego może dać w przyszłości nowe perspektywy leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów [1]. Redukcja masy ciała u pacjenta z tą jednostką chorobową jest kluczową strategią z celu zmniejszenia przewlekłego stanu zapalnego w organizmie pacjenta [1, 10].

Otyłość jako czynnik ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów

Otyłość w literaturze jest dobrze opisana jako czynnik ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych i biodrowych. Dodatkowo, co jest bardzo ciekawe istnieje coraz większa liczba dowodów na zwiększone ryzyko występowania choroby zwyrodnieniowej dłoni. Może to być związane nie z samym obciążeniem biomechanicznym stawów dłoni, ale z czynnikami występowania przewlekłego stanu zapalnego, związanego z nagromadzeniem tkanki tłuszczowej trzewnej w organiźmie [10]. Rosnąca częstość występowania choroby zwyrodnieniowej dłoni może być wynikiem wzrostu wskaźnika otyłości i przewlekłego stanu zapalnego z nią związanego, siedzącego trybu życia i spożywania diety ubogiej w składniki odżywcze [10].

Podsumowując, otyłość ma nie tylko związek z nadmiernym obciążeniem mechanicznym stawów, ale towarzyszy jej również przewlekły stan zapalny. Przebiega on ze zwiększoną produkcja mediatorów stanu zapalnego. W sumie taki stan rzeczy może przyczynić się do wywołania miejscowego stanu zapalnego, który może prowadzić do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów [5].

Opis ciekawego badania na temat masy ciała, diety i choroby zwyrodnieniowej

W badaniu Messier S.P. i wsp. zakwalifikowanych do badania 823 uczestników podzielono na grupę z interwencją  z zaleceniami dietetycznymi i z ćwiczeniami fizycznymi (414 uczestników) i grupę kontrolną (409 uczestników). Średni wiek badanych osób wynosił 64,6 lat. Uczestników badania obserwowano przez 18 miesięcy. Badanie ostatecznie ukończyło w grupie interwencyjnej 329 osób i w grupie kontrolnej 316 osób [4]. Interwencja dietetyczna polegała na wprowadzeniu diety niskokalorycznej w celu redukcji masy ciała. Deficyt kaloryczny wynosił od 800 do 1000 kcal/ d. Najniższą wartość energetyczną użytą w badaniu była 1100 kcal/d dla kobiety i 1200 kcal/d dla mężczyzny. Rozkład makroskładników w tej interwencji dietetycznej wynosił 15-20% białka (co najmniej 1,2 białka na kilogram idealnej masy ciała), mniej niż 30% tłuszczu, 45-60% węglowodanów).

Cel i wniosek z badania na temat choroby zwyrodnieniowej stawów

Celem interwencji było zmniejszenie masy ciała o co najmniej 10% w porównaniu do masy ciała wyjściowej. Z kolei ćwiczenia obejmowały chodzenie aerobowe przez 15 min i trening oporowy 20 min, drugiej fazy chodzenia 15 min i wyciszenia 10 min. W grupie interwencyjnej zaobserwowano spadek masy ciała średnio o -7,7 kg. Podczas gdy w grupie kontrolnej -1,7 kg.

Obserwacje i wnioski z badania na temat choroby zwyrodnieniowej stawów

Wśród pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego i nadwagą, zakwalifikowanych do badania dieta i ćwiczenia w porównaniu z grupą kontrolną doprowadziły do statystycznie istotnej, ale niewielkiej różnicy w bólu kolana w ciągu 18 miesięcy [4]. Warto zaznaczyć, że restrykcje kaloryczne w tym badaniu były dość duże i utrzymanie ich w okresie długofalowym może nie być możliwe. Zwłaszcza bardzo restrykcyjne ograniczenie u kalorii u osób starszych może przyczynić się do nadmiernego spadku masy mięśniowej i siły mięśniowej i wygenerowania nowego problemu, jakim jest sarkopenia. Z racji, że sarkopenia jest ściśle powiązana z chorobą zwyrodnieniową stanów więcej będzie na jej temat w teście poniżej.

BMI a choroba zwyrodnieniowa stawów

Badania przedstawiane na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wykazują występowanie statystycznej zależności pomiędzy występowaniem otyłości i choroby zwyrodnieniowej stawów. Niestety wraz ze wzrostem wskaźnika BMI będą u pacjenta nasilać się objawy bólowe [1]. Pacjenci kwalifikowanie do zabiegu endoprotezoplastkki często mają BMI przekraczające normę [1]. Im również wyższe BMI, tym trudniej może przebiegać proces gojenia pooperacyjnego [1]. Bardzo ważnym aspektem chroniącym pacjenta przed rozwojem choroby zwyrodnieniowej stawów jest utrzymanie masy i siły mięśniowej na dobrym poziomie [1].

Zmniejszenie BMI i korzyści zdrowotne w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Szacunkowo każde dodatkowe 5 kg może obciążać stawy o 36%  [11]. Redukcja masy ciała pacjenta powinna być bezpieczna. Dlatego organizacja Osteoarthritis Research Society International zaleca, aby redukcja masy ciała wynosiła 5% w ciągu 20 tygodni [2]. W piśmiennictwie naukowym znajdują się doniesienia, że spadek masy ciała rzędu 5-10% może znacząco poprawić funkcjonowanie osób z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych [12]. Przykładowo, jeśli osoba w wieku 65 lat przy wzroście 164 ma masę ciała 100 kg to 5% ubytku masy ciała stanowi 5 kg, a 10% stanowi 10 kg. Nie jest tak, że osoba chora musi dążyć koniecznie do wartości prawidłowego BMI. Warto zaznaczyć, że każdy spadek masy ciała będzie korzystny dla zmniejszenia objawów bólowych.

Bezpieczne zmniejszanie BMI

Warto zaznaczyć, ze zbyt restrykcyjne diety mogą utrudniać stosowanie długofalowych zmian w diecie. Dlatego przeprowadzanie redukcji masy ciała powinno być nadzorowane przez dietetyka, zwłaszcza u osób starszych. U tych osób szybka redukcja masy ciała może przebiegać ze znaczącym spadkiem masy i siły mięśniowej. Takie postępowanie może przyczyniać się do występowania sarkopenii.

Sarkopenia a choroba zwyrodnieniowa stawów

Od 2016 roku sarkopenia definiowana jako: spadek masy i siły mięśniowej. Została ona wpisana do międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 jako kod M62.84 [13]. Sarkopenia  w świetle nowych badań naukowych wpływa na zwiększone ryzyko występowania choroby zwyrodnieniowej stawów. Zwiększa również ryzyko upadków i przy tym ryzyko złamań osteoporotycznych. Konsultacje z dietetykiem są ważne, ponieważ szeroka wiedza na temat składników odżywczych pozwoli wyedukować pacjenta tak, aby miał on odpowiednią wiedzę, jak dobierać produkty pod względem składników odżywczych. Dietetyk również jest w stanie dobrać do diety pacjenta odpowiednią ilość białka. Jest ono kluczowe dla utrzymania masy i siły mięsniowej.

Aktywność fizyczna w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Odpowiednio dobrane ćwiczenia i prowadzenie fizjoterapii mogą pozytywnie wpłynąć na zmniejszenie dolegliwości bólowych u tej grupy pacjentów. Regularne ćwiczenia mogą pozytywnie wpłynąć na mięśnie, które w mniejszym stopniu będą kumulować napięcie. Z kolei dodatkowym atutem aktywności fizycznej będzie fakt, że wpływa ona na produkcję endorfin. Dzięki czemu pacjent może odczuć zmniejszenie objawów bólowych oraz lepsze samopoczucie [8]. Warto zasięgnąć porady fizjoterapeuty w celu doboru odpowiednich i bezpiecznych ćwiczeń.

Dieta w choroby zwyrodnieniowej stawów

W utrzymaniu struktury i funkcji stawów bierze udział szereg składników odżywczych. Są to między innymi: białka i poszczególne aminokwasy, jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, składniki mineralne [1]. Niestety wśród społeczności krajów wysokorozwiniętych, również społeczności polskiej zaczyna dominować nadkonsumpcja żywności wysokoprzetworzonej. Ta żywność zamiast składników odżywczych dostarcza cukru, soli, nadmiernej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczy trans. Żywność wysokoprzetworzona ze względu na małą ilość błonnika i białka nie syci i w konsekwencji powoduje nadmierne spożycie kalorii. Należy zaznaczyć, że u pacjentów starszych postępowanie dietetyczne może być szczególnie ważne. Ponieważ na chorobę zwyrodnieniowej stawów może nakładać się proces związany z sarkopenią. To dodatkowo może upośledzać sprawność, zwiększać ryzyko upadków, a słabe mięśnie niestety będą sprzyjać degradacji stawu dotkniętego chorobą. 

Pierwsze kroki w diecie w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Pierwszym krokiem w dietoterapii pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów powinno być ograniczenie żywności wysokoprzetworzonej. Ważne jest zastąpienie jej żywnością mającą duży potencjał odżywczy i przeciwzapalny [1].
W ostatnich latach duże znaczenie przypasuje się bioflawonoidom. Są one naturalnymi składnikami przypraw, herbat, owoców, warzyw i mogą one działać przeciwzapalnie [1].
Ważnym komponentem diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów mogą być kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3.
W tym zwłaszcza: kwas eikozopentaenowy i kwas dokozoheksaenow, ponieważ te kwasy tłuszczowe wyróżniają się działaniem przeciwzapalnym i antykatabolicznym. Zamiana porcji tłustego mięsa wołowego czy wieprzowego na 2 porcje ryby w tygodniu może okazać się dla tych pacjentów dobrym wyborem. Największe znaczenie w dietoterapii choroby zwyrodnieniowej stawów ma obecnie dieta przeciwzapalna.

Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów-charakterystyka diety przeciwzapalnej

Alternatywą dla niskokalorycznych restrykcyjnych diet może być dieta przeciwzapalna. Zmniejsza ona zapalenie ogólnoustrojowe związane z nadwagą i otyłością. Dodatkowo może ona również przyczynić się do zmniejszenia objawów bólowych i progresji choroby zwyrodnieniowej [12].
Dieta przeciwzapalna charakteryzuje się stosowaniem produktów o niskim stopniu przetworzenia technologicznego. Jest to dieta bogata w błonnik, kwasy tłuszczowe jedno i wielonienasycone (w które bogate są: ryby, oleje roślinne, orzechy, nasiona), dużą ilością warzyw, owoców, ziół  bogatych w polifenole roślinne. Na przykład ważnym składnikiem tej diety jest również oliwa z oliwek. O oliwie z oliwek przeczytasz więcej w artykule oliwa z oliwek. Taka dieta może przyczyniać się do zmniejszania stanu zapalnego oraz neutralizowania wolnych rodników i reaktywnych form tlenu [12]. Z kolei dieta wysokoprzetworzona bogata w produkty takie jak: sól, kwasy tłuszczowe trans, pozbawiona błonnika, warzyw, owoców może działać w kierunku zwiększenia produkcji wolnych rodników i prozapalnych cytokin. Może to prowadzić do zaostrzenia ogólnoustrojowego stanu zapalnego [12].

Skuteczność diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów o działaniu przeciwzapalnym

W ciekawym Badaniu Cooper I. i wsp. oceniono skuteczność działania dietetycznej interwencji przeciwzapalnej na chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego realizowanej w ramach telezdrowia. Z powodu pandemii COVID-19 pacjenci byli konsultowani przez platformę ZOOM [12]. Pierwsza konsultacja trwała 45-90 minut (zawierała szczegółowe wytyczne na temat diety przeciwzapalnej). Kolejne kontrolne trwały 10-15 min. Do badania zakwalifikowano 60 osób w przedziale wiekowym 40-85 lat (głównie kobiet), które miały objawy choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Uczestnicy badania brali udział w konsultacjach 1:1 i byli poddani obserwacji 3 i 6 tygodniowej. Dietę przeciwzapalną realizowało 28 uczestników, wśród których 82% stanowiły kobiety. Interwencja dietetyczna polegała na wprowadzeniu niskoprzetworzonej, przeciwzapalnej diety. Wprowadzona dieta była normokaloryczna.

Wnioski z badania na temat diety i choroby zwyrodnieniowej stawów

Uczestnicy badania oceniali satysfakcję z leczenia, zmiany w masie ciała, ocenę jakości życia, konieczności zastosowania leków przeciwbólowych. W badaniu tym potwierdzono skuteczność i wykonalność interwencji dietetycznej prowadzonej w ramach telezdrowia w zakresie interwencji dietetycznej o działaniu przeciwzapalnym wśród osób dorosłych z objawami choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych [12].

5 najważniejszych cech diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Poniżej znajdziesz opis 5 najważniejszych cech diety przeciwzapalnej. Oraz przykładowe produkty, które mają działanie przeciwzapalne i warto je wdrożyć do swojego codziennego żywienia.

5 cech diety przeciwzapalnej w chorobie zwyrodnieniowej stawów

1. Wysoka zawartość błonnika: Dieta ta jest bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty oraz rośliny strączkowe, które dostarczają dużej ilości błonnika.
2. Bogactwo antyoksydantów: Produkty zawierające antyoksydanty, takie jak witaminy C i E, polifenole oraz karotenoidy, są kluczowym elementem tej diety.
3. Niski poziom przetworzonej żywności: Ograniczenie spożycia przetworzonej żywności, cukrów dodanych oraz tłuszczów trans, które mogą zwiększać stan zapalny.
4. Zdrowe tłuszcze: Dieta przeciwzapalna jest bogata w zdrowe tłuszcze. Szczególnie kwasy tłuszczowe omega-3, które znajdują się m.in. w rybach, orzechach i nasionach.
5. Ograniczenie czerwonego mięsa: Redukcja spożycia czerwonego mięsa i niektórych na rzecz białka roślinnego oraz ryb.

Przykładowe produkty przeciwzapalne do zastosowania w diecie w chorobie zwyrodnieniowej stawów:

1. Jagody: Borówki, maliny, truskawki i inne jagody są bogate w antyoksydanty.
2. Tłuste ryby: Łosoś, makrela, sardynki zawierają duże ilości kwasów tłuszczowych omega-3.
3. Zielona herbata: Zawiera katechiny, które działają przeciwzapalnie.
4. Oliwa z oliwek: Szczególnie extra virgin, bogata w zdrowe tłuszcze i antyoksydanty.
5. Orzechy: Migdały, orzechy włoskie, orzechy nerkowca są źródłem zdrowych tłuszczów i minerałów.
6. Kurkumina: Główny składnik kurkumy, silnie przeciwzapalny.
7. Imbir: Znany ze swoich właściwości przeciwzapalnych.
8. Czosnek: Zawiera allicynę, która ma działanie przeciwzapalne.
9. Szpinak i inne zielone warzywa liściaste: Bogate w witaminy i antyoksydanty.
10. Pomidor: Źródło likopenu, który ma silne właściwości przeciwzapalne.

Witamina D w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Bardzo ważne jest kreowanie świadomości wśród pacjentów zwłaszcza starszych o konieczności przyjmowania witaminy D w odpowiednich dawkach. Utrzymanie prawidłowego stężenia witaminy D może wpłynąć również na wyniki leczenia przed i pooperacyjnego [1].

Mikrobiom jelitowy a choroba zwyrodnieniowa stawów rąk

Chorobę zwyrodnieniową stawów kojarzymy głównie z kolanami lub biodrami. Jednak coraz częściej obserwuje się jej występowanie również w obrębie stawów dłoni. Zaobserwowano, że ma to duży związek z nadwagą i otyłością, o której już dużo pisano powyżej. Czynnikiem łączącym te dwa zjawiska może być przewlekły stan zapalny o niskim stopniu nasilenia, który występuje w nadwadze i otyłości [10]. Kolejnym ważnym czynnikiem, o którym warto wspomnieć, jest mikrobiom  jelitowy, który ma istotne znaczenie dla funkcjonowania układu odpornościowego.

Mikrobiom jelitowy-charakterystyka

Mikrobiom jest bardzo zróżnicowany u poszczególnych osób i wykazuje dużą dynamikę. Jest on zależny od wielu czynników np. takich jak: wieku, funkcjonowania układu hormonalnego, położenia geograficznego, diety, stylu życia.  Dysbioza jelitowa, czyli nieprawidłowa zmiana flory bakteryjnej jelit, w świetle nowych badań może sprzyjać występowaniu zespołu metabolicznego. Dodatkowo może sprzyjać powstaniu zapalenia o niskim stopniu nasilenia, co również może mieć znaczący wpływ na przebieg choroby zwyrodnieniowej stawów rąk [10].

Przyczyny dyzbiozy jelitowej

Dbanie o mikrobiom jelitowy, poprzez aktywność fizyczną, stosowanie niskoprzetworzonej diety może mieć znaczący wpływ na występowanie wielu jednostek chorobowych w tym choroby zwyrodnieniowej stawów [10]. Przyczyn dysbiozy jelitowej jest wiele. Przykładowo może to być np. dieta uboga w błonnik pokarmowy, bogata w wysokprzetworzone produkty spożywcze, nadmierne spożycie alkoholu, również do dysbiozy jelitowej mogą przyczynić się niektóre grupy leków [10].

Dieta śródziemnomorska i jej rola w zachowaniu prawidłowego mikrobiomu

Dotychczas wiele badań podkreśla rolę diety śródziemnomorskiej w poprawie ludzkiego mikrobiomu jelitowego. Jest to dieta charakteryzująca się dużym potencjałem przeciwzapalnym. Zawiera ona dużą ilość warzyw, owoców, roślin strączkowych, orzechów, nasion, zbóż pełnoziarnistych, większym spożyciu ryb i owoców morza, umiarkowanym spożyciem produktów mlecznych, drobiu, jaj, spożyciem oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, która jest głównym tłuszczem w tej diecie. Na pewno jest to dieta warta zastosowania w chorobie zwyrodnieniowej stawów [10].

Podsumowanie wiadomości na temat choroby zwyrodnieniowej stawów

Warto zaznaczyć, że postępowanie niefarmakologiczne może być ekonomicznym rozwiązaniem dla systemu ochrony zdrowia. W końcu mieć dobre przełożenie na zachowanie dobrej jakości życia u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów. Poprzez stosowanie metod niefarmakologicznych można również opóźnić konieczność zastosowania drogich metod chirurgicznych. Na dodatek jeśli zajdzie potrzeba operacji, dobrze przygotowany metabolicznie pacjent może móc szybciej wrócić do pełnej sprawności.  Interwencje  związane ze zmianą stylu  życia, w tym zmiana nawyków żywieniowych i regularne ćwiczenia mogą mieć działanie wspomagające w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów [14]. Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów zastosowana zgodnie ze wskazówkami w powyższym tekście może korzystnie wpłynąć na jakość życia. Poniżej w podsumowaniu zawarto 10 najważniejszych zaleceń dotyczących stylu życia i diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Najważniejsze aspekty diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Pamiętaj, że dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów powinna mieć działanie przede wszystkim przeciwzapalne. Uzyskasz to głównie poprzez wprowadzenie produktów spożywczych z ramki powyżej. Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów nie musi być trudna! Staraj się powoli zamieniać produkty w swojej kuchni na te o działaniu przeciwzapalnym. Przykłądowo zmniejsz użycie masła, zastąp go oliwą z oliwek. Zmniejsz użycie soli, dodawaj do dań więcej przypraw np. kurkumy. Do każdego dania dodaj zielone warzywa liściaste np. rukolę, roszponkę, zieloną sałatę. Stopniowo z dnia na dzień Twoja dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów stanie się coraz łatwiejsza w zastosowaniu. Obok diety pamiętaj o utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Jeśli masz zbyt wysokie BMI zgłoś się najlepiej po pomoc do dietetyka. Już nawet 2-3 spotkania sprawią, że Twoja zmiana diety będzie łatwiejsza i korzystna dla zdrowia. Rolą dietetyka nie jest tylko dawanie sztywnych jadłospisów. Dietetyk może pokazać Ci związek przyczynowo-skutkowy, pomiędzy Twoją dietą a chorobą zwyrodnieniową stawów.

10 najważniejszych zaleceń dotyczących stylu życia i diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów

1. Regularna aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia, takie jak pływanie, jazda na rowerze czy spacery, pomagają wzmocnić mięśnie wokół stawów. Poprawia to ich stabilność i zmniejszając ból. Najlepiej skonsultuj się z fizjoterapeutą.
2. Kontrola masy ciała: Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest kluczowe. Nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie stawów, co może przyspieszyć proces zwyrodnieniowy.
3. Zbilansowana dieta przeciwzapalna: Dieta bogata w przeciwutleniacze, kwasy tłuszczowe omega-3 (np. ryby, orzechy) oraz witaminy D może wspierać zdrowie stawów. Unikanie przetworzonych pokarmów i nadmiaru cukru, soli, czerwonego mięsa również jest korzystne.
4. Odpowiedni wypoczynek: Wystarczająca ilość snu i unikanie nadmiernego obciążenia stawów w codziennych czynnościach pozwala na regenerację organizmu i zmniejszenie objawów.
5. Stosowanie witaminy D: Pamiętaj, że jest to witamina, której nie da się dostarczyć wraz z dietą. Na początku sprawdż w laboratorium steżeniea witaminy D w surowicy krwi. Dzięki temu w celu można będzie dobrać odpowiednią jej dawkę z lekarzem prowadzącym.
6. Unikanie długotrwałego stania lub siedzenia: Długotrwałe obciążenie stawów wynikające z siedzącego lub stojącego trybu życia może pogorszyć objawy. Regularne przerwy na rozciąganie i ruch są zalecane.
7. Stosowanie technik relaksacyjnych: Stres może nasilać ból i stany zapalne. Dlatego techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, głębokie oddychanie czy joga, mogą być pomocne. Szczególnie polecany jest trening Jacobsona (znajdziesz go na You Tube).
8. Dostosowanie najbliższego otoczenia: Wprowadzenie ergonomicznych rozwiązań w domu i pracy. Odpowiednie sprzęty takie jak: krzesła, materace czy uchwyty, moga być pomocne w zmniejszeniu obciążenia stawów.
9. Regularne konsultacje medyczne i dietetyczne: Regularne wizyty u lekarza, dietetyka, fizjoterapeuty. Pozwalają one na monitorowanie postępu choroby i dostosowanie leczenia oraz zaleceń stylu życia do aktualnych potrzeb pacjenta.
10. Zastosowanie odpowiedniego obuwia: Noszenie odpowiedniego, dobrze dopasowanego obuwia z amortyzującą podeszwą może znacznie zmniejszyć obciążenie stawów, zwłaszcza kolan i bioder.

Piśmiennictwo

1. Koszowska A., Nowak J., Hawranek R.: Choroba zwyrodnieniowa stawów w kontekście nadwagi i otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, 6 (2): 56-63.
2. Romanowski W., Zdanowska A., Romanowski M.: Choroba zwyrodnieniowa stawów-aktualne standardy leczenia. Forum Reumatologiczne 2016, 52-57.
3. Szczeklik Interna, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
4. Messier S.P., Beavers D.P., Queen K.: et. Al. Effect of Diet and Exercise on Knee Pain in Patients With Osteoarthritis and Overweight or ObesityA Randomized Clinical Trial. JAMA. 2022;328(22):2242-2251. DOI:10.1001/jama.2022.21893.
5. Targońska-Stępniak B.: Choroba zwyrodnieniowa stawów jako choroba zapalna.  Ból 2019, Tom 20, Nr 4, s. 35–40. DOI: 10.5604/01.3001.0014.0241.
6. Hall M., Van der Esch M., Hinman R.S. et al. How does hip osteoarthritis differ from knee osteoarthritis? Osteoarthritis and cartilage 2022, 32-41. DOI: 10.1016/j.joca.2021.09.010 .
7. Koszowska A. Hawranek R., Nowak J.: Choroba zwyrodnieniowa stawów – problem wieloaspektowy. Reumatologia 2014; 52, 5: 319-325. DOI: 10.5114/reum.2014.46670.
8. Kot-Bryćko K., Pietraszkiewicz F.: Psychologiczne aspekty choroby zwyrodnieniowej stawów. Medycyna sportowa 2021; 2(4). DOI: 10.5604/01.3001.0014.8910.
9. Marczyński W., Tłustochowicz W., Tomaszewski W i wsp.: Analiza piśmiennictwa w zakresie połączenia substancji: glukozaminy i chondroityny w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2022; 6 (6): 407-416.
10. Silvestre M.P., Rodrigues A.M., et al. Cross-Talk between Diet-Associated Dysbiosis and Hand Osteoarthritis. Nutrients 2020, 12(11), 3469. DOI.org/10.3390/nu12113469 .
11. Herter K.V., Heywood K., Connelly J, et al.: Obesity and weight loss in the treatment and prevention of osteoarthritis. PM R. 2012 May; 4 (5 Suppl): S59-67. DOI: 10.1016/j.pmrj.2012.01.005. PMID: 22632704; PMCID: PMC3623013.
12. Cooper I., Brunker P., Devlin B.L.: An anti-inflammatory diet interventionfor knee osteoarthritis: a feasibility study. BMC Musculoskeletal Disorders (2022) 23:47. DOI.org/10.1186/s12891-022-05003-7.
13. Krzymińska-Siemaszko R. Sarkopenia 2018 – zaktualizowane kryteria diagnostyczne do diagnozowania niewydolności mięśni. Geriatria 2018; 12: 227-234.
14. Mazzei D.R., Ademola A., Abbot J.H.: Are education, exercise and diet interventions a cost-effective treatment to manage hip and knee osteoarthritis? A systematic review. Osteoarthritis and Cartilage 29 (2021) 456e470. DOI.org/10.1016/j.joca.2020.10.002.